روند کلی: گسترش تولید برق توسط نیروگاه های گازی در جهان باعث ایجاد اخلال در رفتن به سمت گذار انرژی شده است.

تولید برق توسط سوخت های نفت و گاز، سال بسیار پر رونقی (سال 2022-2023) را پشت سر گذاشت. نیروگاه هایی که با سوخت نفت و یا گاز کار می کنند و جزء پروژه های در حال توسعه (یعنی پروژه هایی که اعلام شده اند که ساخته خواهند شد، یا در مرحله پیش ساخت هستند و یا در حال ساخته شدن قرار دارند) محسوب می شوند، نسبت به سال قبل، 13% رشد داشتند. عمده این افزایش ظرفیت مربوط به پروژه¬هایی است که در مرحله پیش ساخت و یا ساختن قرار دارند. 
 

اگر این پروژه‌ها ساخته شوند، تعداد نیروگاه¬های با سوخت نفت و گاز در جهان با هزینه تخمینی 611 میلیارد دلار آمریکا به میزان یک سوم افزایش می یابد و پتانسیل انتشار گازهای گلخانه‌ای مادام‌العمر، معادل بیش از شش سال و نیم انتشار گازهای گلخانه‌ای ایالات متحده ایجاد می‌کنند. کشورهای سراسر جهان، به ویژه در آسیا و ایالات متحده،  با توجه به وجود نگرانی‌ها در مورد امنیت انرژی و وعده‌ داشتن سوخت انتقالی بدون اخلال برای کربن زدایی اقتصادهای شان، در حال توسعه نفت و گاز هستند. جنگ روسیه در اوکراین محاسبات اروپا را از نظر گزینه های تامین انرژی تغییر داده است، در حالی که در مکان¬هایی با پتانسیل انرژی های تجدیدپذیر گسترده و بخش های سوخت فسیلی نسبتاً کوچکتر، مانند آفریقا و آمریکای لاتین و دریای کارائیب، طرح های زیادی برای ساخت نیروگاه های نفت و گاز در دست احداث است. اما سال 2023-2022، سالی برای رویدادهای شدید آب و هوایی نیز بوده است. در طول این رویدادهای حساس که انرژی بیش از پیش مورد نیاز بوده ، تولید و عرضه سوخت های فسیلی گاهی اوقات متوقف شده یا با اخلال مواجه شده است. از قطع برق در ایالات متحده در طول انفجارهای زمستانی قطب شمال  گرفته تا افزایش دما در سراسر توربین‌های گاز غرب آسیا ، الگوهای آب و هوایی متغیر ناشی از تغییر آب و هوا ، تصورات مربوط به قابل اطمینان بودن سوخت‌های فسیلی را تغییر داده است. 
سوال های اصلی که در مطالعه این روند کلی به آن ها پاسخ داده شده است، عبارتند از:
    وضعیت کلی و جهانی نیروگاه های با سوخت فسیلی در سال گذشته چگونه بوده است؟
    چه کشورهایی و یا مناطقی از جهان، بالاترین میزان سرمایه گذاری و برنامه ریزی برای توسعه نیروگاه های سوخت فسیلی انجام داده¬اند؟
    چالش اصلی این نیروگاه ها چیست و توسعه این نیروگاه ها چه تبعاتی در آینده می تواند داشته باشد؟

رویداد مهم و اصلی: در آگوست 2023، نهاد نظاره گر بر توسعه تولید انرژی در جهان، اولین مجموعه داده های خود را در زمینه روند گسترش نیروگاه های سوخت های فسیلی (نفت و گاز) در جهان، منتشر کرد. این توسعه اکنون شامل نیروگاه های نفت سوز (و نه فقط گاز سوز) و همچنین نیروگاه¬هایی است که از فناوری احتراق داخلی (IC) استفاده می¬کنند. البته باید در نظر داشت که تولید برق جهانی با سوخت نفت معمولاً شامل نیروگاه‌های قدیمی‌تر می‌شود. رویداد مهم و اصلی، افزایش تعداد نیروگاه های سوخت فسیلی در جهان است. ابعاد روند مربوط به این توسعه جهانی در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته شده است.

روندهای مهم در داده های مربوط به ساخت و توسعه نیروگاه های سوخت فسیلی

از داده های جمع آوری شده توسط نهاد نظاره گر بر توسعه انرژی در جهان می توان به روندهای زیر پی برد: 
-    پنج کشور چین، برزیل، ویتنام، بنگلادش و ایالات متحده آمریکا 45 درصد از کل ظرفیت جدید نیروگاه های گاز سوز جهانی را تشکیل می دهند. 
 
-    در سال 2023، حدود 207 گیگاوات از نیروگاه های سوخت فسیلی، در مرحله ساخت قرار دارد که نسبت به سال گذشته 23 درصد افزایش داشته و 295 گیگاوات در مرحله پیش ساخت است که 32 درصد افزایش داشته است.
-    در صورت ساخت 783 گیگاوات نیروگاه گازی در حال توسعه، در مجموع 41239 میلیون تن انتشار گاز دی اکسید کربن اضافه خواهد شد که معادل بیش از شش سال و نیم کل انتشار گازهای گلخانه ای ایالات متحده است.
-    رونق توسعه نیروگاه های نفت و گاز، بخشی از ظرفیت 12 گیگاواتی گازی که در سال گذشته از مدار خارج شده بود، را دوباره به مدار تولید باز می گرداند.
-    حدود دو سوم ظرفیت توسعه نیروگاه نفت و گاز جهان در آسیا واقع شده است.  شرق و جنوب شرق آسیا تحت تسلط برنامه هایی برای واردات LNG یا توسعه تولید داخلی هستند، در حالی که غرب آسیا همچنان متعهد به تولید برق با سوخت گاز برای تامین نیازهای انرژی خود است.

 

-    تقریباً سه چهارم ظرفیت ساخت و ساز نیروگاه نفت و گاز جهان در آسیا واقع شده است و یک سوم آن در شرق آسیا و عمدتاً در چین متمرکز است. جنوب و غرب آسیا با هم نزدیک به 30 درصد از ظرفیت نیروگاه های نفت و گاز جهان در حال ساخت و ساز را تشکیل می دهند.
-    در سطح جهان، چین در توسعه ظرفیت نیروگاه های گازی جدید با 21 درصد از کل ظرفیت جهان پیشتاز است و بیشترین افزایش نسبت به سال گذشته را داشته است.
 

-    علیرغم اهداف اعلام شده انرژی پاک، ایالات متحده با داشتن 26 درصد از کل ظرفیت تولید برق با سوخت های نفت و گاز، در جهان پیشتاز است و همچنان مقدار قابل توجهی از انرژی خود را از سوخت های فسیلی تامین می کند.

چالش اصلی این نیروگاه ها چیست و توسعه این نیروگاه ها چه تبعاتی در آینده می¬تواند داشته باشد؟
شهرت گاز به عنوان سوخت انتقالی تمیزتر در حال خراب شدن است، زیرا سهم قابل توجهی از آن در تغییرات آب و هوایی به دلیل نشت متان در استخراج و حمل و نقل بهتر درک می شود. بر اساس برخی تخمین ها، نشت متان  به میزان 0.2 درصد در فرایند استخراج گاز طبیعی، تأثیر آب و هوای گاز را با زغال سنگ برابر می کند و این در حالیست که نرخ واقعی نشت از 3.7  درصد تا 9  درصد یا بیشتر  متغیر است. پس جای تعجب نیست که 150 کشور که تقریباً نیمی از انتشار گاز متان جهانی را تشکیل می دهند، تعهد جهانی متان  را امضا کرده¬اند و هدف آن را برای کاهش 30 درصدی انتشار متان تا سال 2030 تأیید کرده¬اند.
در مقابل این پس‌زمینه، درخواست جامعه علمی بین‌المللی  برای توقف هرگونه ساخت و ساز جدید در زیرساخت‌های سوخت فسیلی به منظور محدود کردن گرمایش سیاره به 1.5 درجه سانتی‌گراد ضروری‌تر می‌شود. افزایش ظرفیت نیروگاه های سوخت نفت و گاز  ریسک دارایی‌های پرهزینه  را نشان می دهد و در عین حال منابع را از فرایند دگرگونی انرژی دور می‌کند. بر اساس برخی برآوردها، منابع مورد نیاز برای رسیدن به دگرگونی انرژی، معادل سه برابر شدن ظرفیت نصب‌شده انرژی تجدیدپذیر  تا سال 2050 است. اگر کاهش سریع هزینه انرژی های تجدیدپذیر و ذخیره سازی انرژی با باتری، و همچنین افزایش نوسانات قیمت گاز نباشد، دور شدن از گاز به سمت انرژی پاک هرگز جذاب نبوده است.

تاثیرات روند کلی فوق بر منافع جمهوری اسلامی ایران
روند کلی فوق با توجه به این که ایران یکی از تولیدکنندگان و دارندگان ذخایر بزرگ نفت و گاز در جهان و سرمایه گذاری های زیادی در توسعه ظرفیت نیروگاههای نفتی و گازی خود انجام داده است، بسیار مهم است. اگر چه در این گزارش صحبت از توسعه نیروگاه های سوخت فسیلی در میان مدت شده است، اما روند کاهش هزینه های تولید برق از تجدید پذیرها و افزایش ظرفیت ذخیره انرژی توسط باتری ها به همراه نوسانات در قیمت گاز و نفت، صحبت از آینده بهتر برای این نوع انرژی ها در آینده ای نه چندان دور می کند. لذا پنجره فرصت برای بهره گیری از روند توسعه نیروگاه های سوخت فسیلی بسیار کوچک و محدود بوده و به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران با برنامه ریزی های راهبردی و دقیق می تواند بهره کافی را از این روند کوتاه مدت بدست آورد تا در آینده بتواند به سمت سرمایه گذاری بیشتر و وسیع تر در انرژی های تجدیدپذیر ارزان قیمت و کارا حرکت کند.