بسته تحریمی جدید اتحادیه اروپا که ادامه و تقویت مقررات پیشین است، شامل ممنوعیت واردات محصولات پالایش‌شده از نفت روسیه که در کشورهای ثالث تولیدشده، می‌شود. به‌عبارت دیگر، پالایشگاه‌هایی که از نفت خام روسیه استفاده کرده‌اند، حتی اگر در کشورهای ثالث مستقر باشند، اجازه صادرات محصولات خود به اروپا را نخواهند داشت؛ مگر در موارد معدودی از کشورها مانند ایالات متحده و نروژ که از این ممنوعیت معاف شده‌اند.
سال گذشته، مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA)، یک سازمان تحقیقاتی مستقل، گزارش داد که سه پالایشگاه بزرگ هند – جمنگر، وادینار و منگلور – واردات نفت خام روسیه را افزایش داده و محصولات پالایش‌شده را به بازارهای غربی صادر می‌کنند. CREA همچنین اشاره کرد که سه بندر در ترکیه ظاهراً سوخت روسیه را وارد کرده و سپس به واردکنندگان کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحویل می‌دهند. سخنگوی کمیسیون اروپا در سال ۲۰۲۳ به GTR گفته بود که این رویه «به‌طور قطع با هدف تحریم‌های ما مغایرت دارد»، اما اقدام اخیر نخستین گام قانونی برای مقابله با این تخلفات به شمار می‌رود.  در نتیجه تأثیر بر پالایشگاههای کشورهای ثالث از جمله مواردی است که بسیار حائز اهمیت است و بررسی و تحلیل آن ضروری می باشد.
 از جمله این تأثیرات می توان به پالایشگاه های کشورهای هند و ترکیه اشاره داشت:
پالایشگاه‌های بزرگ خصوصی در هند مانند نایارا انرژی و شرکت ریلاینس هستند که بخش بزرگی از خوراک خود را از نفت خام ارزان‌قیمت اورال روسیه تأمین می‌کنند. این دو شرکت، در برخی ماه‌ها بیش از ۳۰٪ صادرات گازوئیل و حدود ۶۰٪ صادرات سوخت جت خود را به اتحادیه اروپا ارسال کرده‌اند.  با آماری دیگر و به دیگر سخن می¬توان گفت که بزرگ‌ترین خریدار نفت روسیه در هند و صادرکننده فرآورده های نفتی، در هفت ماه اول سال جاری یعنی سال 2025 به طور متوسط ماهانه ۲.۸۳ میلیون بشکه دیزل و ۱.۵ میلیون بشکه سوخت جت به اروپا ارسال کرده است.   این مقادیر به ترتیب تقریباً معادل ۳۰٪ و ۶۰٪ از کل صادرات این دو محصول می‌باشد. هم‌زمان با این ممنوعیت، پالایشگاه وادینار متعلق به شرکت نایارا انرژی هند در گجرات که ۴۹٪ آن متعلق به شرکت روسی روسنفت است، در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفته است .  این پالایشگاه "یکی از پالایشگاه‌های بزرگ" نفت¬خام منشأ روسیه محسوب می‌شود، بدین معنی که شرکت نایارا انرژی منبع قابل توجهی از درآمد برای کرملین فراهم می‌کند.  در نتیجه پالایشگاه‌های خصوصی هند که با استفاده از نفت خام ارزان‌قیمت روسیه حاشیه سود خود را افزایش داده بودند، پس از آخرین دور تحریم‌های اتحادیه اروپا مجبور خواهند شد راه‌های جایگزین پیدا کرده و برای یافتن بازارهای جدید برای محصولات خود، بیشتر به تجار (واسطه‌ها) اتکا کنند.
انتظار می‌رود تا زمان اجرای کامل تحریم‌ها (طی مرحله شش‌ماهه)، پالایشگاه‌های هندی برای بقا در بازار اروپا به مذاکره با تجّار، استفاده از سوآپ با نفت خاورمیانه یا استفاده از انبارهای شناور روی بیاورند. این تاکتیک‌ها می‌توانند هزینه‌ها را برای تولیدکننده و مصرف‌کننده افزایش دهند و احتمالاً موج افزایش قیمت سوخت در اروپا را به‌ویژه در زمستان ایجاد کنند.   طبق تحریم‌های جدید، انتظار می‌رود نقش تجّار در فروش محصولات پالایش‌شده تولید شده از نفت خام روسیه پررنگ‌تر شود. برای دیزل، تجّار ممکن است محموله‌های هندی را با محموله‌های خاورمیانه معاوضه کنند تا به اروپا صادر شود، یا محموله‌های هندی را به تأسیسات ذخیره‌سازی شناور در خاورمیانه یا آفریقای غربی بفرستند تا از آنجا مجدداً صادر شوند. برای سوخت جت، پالایشگاه‌های هندی ممکن است محموله‌ها را به بازارهای محلی هدایت کنند یا آنها را به بازارهای آسیایی ارسال کنند. یک کارشناس هندی اذعان داشته است که هنوز شش ماه فرصت باقی است تا راهی پیدا کنند و حتی اگر صادرات به اروپا قطع شود، بازارهای آفریقا و آمریکای لاتین را هم بررسی خواهند کرد. 
این تغییرات برای تجّار سودآور خواهد بود و جریان‌های تجاری بیشتری ایجاد می‌کند، اما برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان هزینه‌بر خواهد بود. یک تاجر آسیایی نیز اذعان داشته است که اروپا با نزدیک شدن به فصل زمستان ممکن است مجبور به پرداخت قیمت‌های بالاتر برای فرآورده های نفتی شود.
شرکت نایارا انرژی در بیانیه‌ای تصمیم اتحادیه اروپا برای اعمال تحریم‌ها بر این شرکت را «ناعادلانه و یکجانبه» محکوم کرده و اعلام کرده در حال بررسی گزینه‌های قانونی علیه این «محدودیت‌های جدید» است. پالایشگاه‌های دولتی هند که آنها هم نفت¬خام روسیه خریداری می‌کنند، احتمالاً کمتر تحت تأثیر تحریم‌ها قرار خواهند گرفت چون بیشتر سوخت خود را در بازارهای داخلی می‌فروشند و صادراتشان عمدتاً از طریق مناقصه به خریدارانی در آسیا، از جمله سنگاپور، صورت می‌گیرد. تحریم‌های اتحادیه اروپا در زمانی صادر شده است که تنش‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تری وجود دارد و ممکن است پیامدهای وسیع‌تری برای بازارهای انرژی در سراسر جهان داشته باشد. دولت هند به این تحریم‌ها واکنش نشان داده و اعلام کرده امنیت انرژی برایش بسیار اهمیت دارد و هند با اقدامات تحریمی یک‌جانبه موافق نیست.   
نمودار زیر نشان می¬دهد که صادرات روسیه از اوایل ۲۰۲۲ به شدت افزایش یافته و در تمام دوره در سطحی بسیار بالاتر از عراق و عربستان سعودی باقی مانده است، در حالی¬که صادرات عراق و عربستان تقریباً پایدار بوده است.

نمودار(1): جریان نفتی روسیه به هند از صفر در اوایل 2022 تا مهمترین عرضه¬کننده در سال 2025
 
Source:India Is Building a Sanctions-Proof Supply Chain for Russian Oil , Bloomberg,12 Feb 2025

 

ترکیه نیز نقش مرکز ترانزیتی بزرگی در انتقال نفت روسیه به اروپا ایفا کرده است؛ به‌ویژه از طریق ترمینال Dörtyol و بنادر Aliağa/Ceyhan که به‌عنوان نقطه توقف و ترانزیت نفت خام روسیه شناخته شده‌اند. سه پالایشگاه عمده در ترکیه استار، توپراس ازمیر و توپراش علیاقا ازمیر نیز برای تأمین خوراک خود بسیار به نفت ارزان روسی وابسته بوده‌اند. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند حدود ۷۰٪ خوراک پالایشگاه استار از نفت روسیه بوده و حدود ۸۷٪ صادرات آن به کشورهای G7 بوده است.   

نمودار(2): واردات نفت ترکیه از روسیه(میلیارد یورو)
 
Source: A Kremlin pit stop: The EU imported EUR 3 bn of oil products from Turkish ports handling Russian oil,CREA,May 2024

 

در نیمه اول سال ۲۰۲۴، ترکیه از جایگاه چهارمین خریدار بزرگ نفت خام روسیه قبل از جنگ روسیه و اوکراین، به سومین واردکننده بزرگ نفت روسیه تبدیل شده است. در همین مدت، سه پالایشگاه ترکیه‌ای حدود ۱.۲ میلیارد یورو نفت خام روسیه را برای تولید محصولات نفتی پالایش کرده‌اند. واردات فرآورده های نفتی از پالایشگاه‌های استار ترکیه، توپراس ازمیر و توپراس علیاگا ازمیر برای کرملین درآمد مالیاتی حدود ۷۵۰ میلیون یورو به همراه داشته است. بخش نفت و گاز روسیه منبع درآمد حیاتی برای کرملین است و در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۲٪ از بودجه فدرال را تأمین کرده است که نسبت به ۴۲٪ در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است.  
تحلیل‌های رسمی نشان می‌دهند که ترکیه و پالایشگاه‌هایش بخش قابل‌توجهی از ۱۵٪ واردات گازوئیل اتحادیه اروپا را تأمین کرده‌اند که از نفت روسی پالایش شده در ترکیه تهیه شده بود و تحریم جدید این راه را می‌بندد.  این پالایشگاه‌ها نیز اکنون مجبورند یا منشأ غیرروسی خوراک را تهیه کنند یا صادرات خود به اروپا را متوقف کنند؛ در غیر این صورت با ممنوعیت مواجه خواهند شد.
در نیمه اول سال ۲۰۲۵، چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام روسیه بود، اما وارداتش نسبت به سال قبل ۱۰.۹ درصد کاهش یافت و روزانه به ۱.۹۹ میلیون بشکه رسید. با این حال، چین برای محدود کردن صادرات محصولات نفتی، مالیات‌ها را افزایش داده و سهمیه‌های صادرات را سخت‌تر کنترل می‌کند، گرچه ظرفیت پالایش خود را همچنان افزایش می‌دهد. پالایشگاه‌های چین تولید گازوئیل را هم کاهش داده‌اند؛ به طوری که تولید این محصول نسبت به سال قبل ۷.۲ درصد کمتر شده و به ۳.۹۴ میلیون بشکه در روز رسیده است. این کاهش تولید باعث شده صادرات گازوئیل چین در نیمه اول سال ۲۰۲۵ به میزان ۴۶.۵ درصد کاهش یافته و به روزانه حدود ۱۱۵ هزار بشکه برسد. صادرات گازوئیل چین به اروپا هم بیش‌تر کاهش داشته و ۵۷ درصد کمتر شده است. صادرات به اروپا نیز در این مدت به روزانه حدود ۸ هزار بشکه رسیده که فقط ۷.۲ درصد از کل صادرات گازوئیل چین است. هلند و بلژیک اصلی‌ترین مقصدهای این صادرات هستند. یک کارشناس در پکن اذعان داشته است که قطع صادرات گازوئیل به اروپا برای چین مسئله مهمی نیست و این بسته تحریمی پالایشگاه¬های چین را تحت تأثیر قرار نمی¬دهد. حدود ۸۱.۶ درصد یا روزانه ۹۵ هزار بشکه از گازوئیل صادراتی چین به کشورهای آسیایی فرستاده شده است. 

تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم این تصمیم را می توان به صورت زیر بیان کردقابل ذکر است:
•    کاهش میزان صادرات به اروپا: با ممنوعیت صادرات فرآورده های نفتی حاصل از نفت¬خام روسیه به اروپا، پالایشگاه‌های هندی مثل شرکت ریلاینس و نایارا انرژی و پالایشگاههای ترکیه که بخش زیادی از محصولاتشان را به اروپا می‌فرستادند، ناچارند بازارهای جایگزین پیدا کنند. اروپا بزرگ‌ترین خریدار فرآورده های نفتی است و از دست دادن این بازار فشار زیادی به پالایشگاه‌ها وارد می‌کند.
•    افزایش نقش تجّار نفت: پالایشگاه‌ها ممکن است نتوانند به‌طور مستقیم محصولاتشان را به بازارهای جدید صادر کنند. بنابراین تجار نفت به عنوان واسطه‌هایی که می‌توانند محموله‌ها را به بازارهای مختلف منتقل کنند، نقش کلیدی‌تری خواهند داشت. این به معنی افزایش هزینه‌ها و پیچیدگی در زنجیره تأمین است.
•    جستجوی بازارهای نوظهور : پالایشگاه‌های هندی و ترکیه¬ای احتمالاً به دنبال بازارهایی در آسیا، آفریقا، یا آمریکای لاتین خواهند رفت که تحریم‌های مشابهی اعمال نکرده‌اند یا به نفت روسیه کمتر حساس هستند. این تغییرات در مسیر صادرات می‌تواند هزینه‌ها و زمان تحویل را افزایش دهد.
•    نیاز به تغییر استراتژی تأمین : پالایشگاه‌ها ممکن است بخواهند تنوع تأمین نفت خام خود را افزایش دهند و کمتر به نفت روسیه وابسته باشند تا از ریسک‌های سیاسی و تحریمی بکاهند.
•    پیچیدگی‌های حقوقی و تطبیق با مقررات جدید: پالایشگاه‌ها و شرکت‌های مرتبط با تجارت نفت باید مستندات و شواهد دقیقی ارائه دهند که محصولات آنها از نفت¬خام روسیه تهیه نشده باشد تا از تحریم‌ها در امان بمانند. این مسئله هزینه‌های اضافی برای تطبیق با مقررات و ردیابی منشأ نفت¬خام ایجاد می‌کند.
•    کاهش درآمد پالایشگاه‌ها و مشکلات مالی: ممنوعیت صادرات فرآورده های نفتی تولیدشده از نفت-خام روسیه به اروپا ، می‌تواند باعث کاهش فروش و در نتیجه درآمد پالایشگاه‌ها شود.
•    کاهش درآمد مالیاتی کرملین: با توجه به اینکه این پالایشگاه‌ها در نیمه اول ۲۰۲۴ حدود ۷۵۰ میلیون یورو درآمد مالیاتی برای کرملین از طریق صادرات به این کشورها ایجاد کرده‌اند، تحریم‌ها می‌تواند این جریان درآمدی را به شدت کاهش دهد.
•    افزایش پیچیدگی ردیابی منشأ نفت : این تحریم‌ها باعث پیچیدگی بیشتر در ردیابی منشأ نفت و فرآورده های نفتی می‌شود که هزینه‌های اضافی برای تجّار و شرکت‌های کشتیرانی ایجاد می‌کند.
•    افزایش قیمت نفت و فرآورده های نفتی: افزایش تقاضا برای نفت و محصولات پالایش‌شده در بازارهای جایگزین می‌تواند قیمت‌ها را در این بازارها بالا ببرد.
•    تأثیرات فراتر از هند و ترکیه: این تحریم پیامدهای گسترده‌ای فراتر از هند و ترکیه دارد. این تحریم‌ها مستقیماً کشورهای عضو اتحادیه اروپا را هدف قرار می‌دهد (و معافیت‌های خطوط لوله سابق را حذف کرده) و همچنین زنجیره‌های جهانی پالایش و حمل‌ونقل، از جمله استرالیا و خاورمیانه را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
•    ایجاد فرصت برای کشورهای حوزه خلیج فارس: در این بین کشورهای خلیج‌فارس  (مثل عربستان، امارات و کویت) در موقعیت مناسبی قرار خواهند گرفت تا جایگزین شوند و عرضه جدیدی برای اروپا فراهم کنند.

منابع و مأخذ:
•    A Kremlin pit stop: The EU imported EUR 3 bn of oil products from Turkish ports handling Russian oil,CREA,May 2024.
•    China's shrinking gasoil exports mitigate impact of EU ban on products refined from Russian crude,S&P Global,23 July 2025
•    EU tackles Russian oil refining ‘loophole’ in major sanctions crackdown,Global Trade Review, 23 July 2025.
•    EU to Sanction Russian Crude-Derived Fuels, Disrupting 15% of Diesel Imports,AinVest ,24 July 2025.
•    India Is Building a Sanctions-Proof Supply Chain for Russian Oil , Bloomberg,12 Feb 2025.
•    New EU Russia curbs may bolster Indian oil refiners' reliance on traders, Reuters 22 July 2025.
•    Sanctions hypocrisy: G7+ imports EUR 1.8 bn of Turkish oil products made from Russian crude,CREA, Sep 2024
•    Saudi Arabia was top buyer of Russian fuel oil in June, data shows,Reuters,23 July 2025
•    Unprecedented Maritime Compliance Challenges Emerge from EU’s 18th Sanctions Package, Wind Ward,23 July 2025